گاز هيدروژن سولفوره (H₂S)

و راههاي مقابله با آن

 فهرست مطالب

1- مقدمه

2- هیدروژن سولفوره (H2S) چيست؟

3- مشخصات فيزيكي و شيميايي گاز هيدروژن  سولفوره(H2S)

4- منابع توليد گاز هيدروژن سولفوره

5- اثرات H₂S بر سلامتي

6- استاندارد‌هاي مواجهه با گاز H₂S

7- اثرات سرطان زايي گاز H₂S

8- موارد اجتناب از كار با گاز هيدروژن سولفوره

9- شناسايي، اندازه‌گيري و ارزيابي گاز سولفيد هيدروژن

9-1- روش دستگاهي

9-2- روش فردي

9-2-1- احساس بويايي

9-2-2- تحريك مجاري تنفسي

10- اقدامات كنترلي كاربردي

11- الزام خدمات كمك‌هاي اوليه

12- عمليات كمك‌هاي اوليه براي افراد مسموم شده با گاز هيدروژن سولفوره

13- اقدامات اورژانس

14- چكيده مطالب

1- مقدمه

بررسي نتايج تحقيقاتي كه در زمينه ريشه يابي حوادث در عمليات حفاري و احداث تونل صورت گرفته است نشان دهنده نقش عوامل اثر گذار مديريتي و انساني در بروز حوادث مي‌باشد.

در اين ميان مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

·  ضعف سازمان در برقراري سيستم پيوسته ( H.S.E ) مديريت ايمني، بهداشت و محيط زيست

·  خطاي انساني و ضعف فرهنگي

·  عدم رعايت دستورالعمل‌ها و مقررات و استاندارد‌ها

·  عدم کفایت و نقص در سیستم های آموزشی کارگاهی

کتابچه آموزشی گاز هيدروژن سولفوره(H2S) و راههاي مقابله با آن با هدف آگاه سازي و ايجاد زمينه‌هاي همكاري متقابل پرسنل و مجموعه مديريت طرح تونل نوسود تهيه گرديده و مي‌تواند ضمن كاهش خسارات مرگ‌بار در بروز حوادث، مديريت مؤسسه مهندسي رهاب را در اهداف بلند مدت توسعه اقتصادي و سازندگي ياري نمايد.

2- H₂S چيست؟

هيدروژن سولفوره با نامهاي دي‌هيدروژن سولفايد، سولفورهيدروژن سولفورات، هيدروسولفوريك، گازترش، Swamp gas ، هپاتيك اسيد، Sour gas ، Sewer gas و Stink damp خوانده مي‌شود. نام شيميايي آن سولفيدهيدروژن و از خانواده Inorganic مي‌باشد.

هيدروژن سولفوره گازي بي‌رنگ و شديداً سمي است كه به آساني در آب حل شده و داراي قابليت اشتعال و انفجار است. سولفيد هيدروژن  (H₂S ) گازي خطرناك و كشنده است كه در غلظتهاي پايين بوي تخم‌مرغ گنديده و در غلظتهاي بالا بوي شيرين دارد.

اين گاز قابل انفجار بوده و چنانچه در غلظتهاي بين 4% تا 44% در هوا، در معرض شعله باز و يا منبع توليد جرقه قرار گيرد باعث ايجاد حريق و انفجار مي‌شود. شعله آن آبي رنگ است و با افزايش دما و حرارت، شدت اشتعال آن بيشتر مي‌گردد. به هنگام نشت، چون سنگين تر از هواست، بدون اينكه به سمت بالا حركت كند تا مسافت زيادي پخش شده و در صورت مشتعل شدن خسارات جانی و مالي فراواني بر جاي مي‌گذارد.

3- مشخصات فيزيكي و شيميايي گاز هيدروژن  سولفوره

·    وزن مولكولي: 08/34 گرم بر مول

·    وزن مخصوصH2O=1)): 0.79 در60F(15.6C)

·    نقطه ذوب: -75F (-60C)

·    نقطه جوش ( 013/1 بار ): 02/6- درجه سانتي‌گراد

·    دماي بحراني: 100 درجه سانتي‌گراد

·    دانسيته بخار((air = 1: 1.176 در60F (15.6C)

·    دانسيته نسبي مايع (Water = 1): 92/0

·    فشار بخار: 394.0 psia  در100F (37.8C)

·    شفافيت/ رنگ: بي رنگ

·    بو: بویی مشابه تخم‌مرغ گنديده

درجات خطر مواد:

جهت پيش بيني خطرات مواد و نحوه برخورد هنگام خطر‏، شامل حريق و مخاطرات شيميايي و حتي بهداشتي، كدهاي بين المللي پيش بيني شده است كه بايد علامتهاي مربوطه بر روي ظروف و بسته بندي هاي مواد درج گردد. كليه كدها در يك لوزي كه به چهار بخش تقسيم شده است و به آن لوزي خطر گفته مي شود درج مي گردد. شكل زير لوزي خطر را نشان مي دهد:

كليه درجات خطر بين 4-0 تعيين گرديده و مواد را از نظر مخاطرات به صورت زير درجه بندي نموده اند:

درجه بندي مواد از نظر اشتعال

0-    آتش نمي گيرد.

1-    نياز به حرارت قابل توجه دارد تا آتش گيرد.

2-    نياز به حرارت مختصري براي آتش گيري دارد.

3-    احتمالا در شرايط عادي نيز آتش مي گيرد.

4-    مايعات با قابليت اشتعال بالا يا گازهاي مايع شده كه به سرعت آتش مي گيرند.

پايداري مواد از نظر واكنش هاي شيميايي

در اين ويژگي بيشتر واكنش با آب در هنگام حريق در نظر است:

0-    در حالت عادي و حتي در مجاورت حريق پايدار بوده و با آب واكنش ندارد.

1-    در درجات بالاي حريق و فشار زياد واكنش مي دهند.

2-    به آساني دچار تغييرات شديد شيميايي مي شوند.

3-    به خودي خود نيز ممكن است تجزيه شده و در صورتي كه در محفظه بسته باشند، حالت انفجاري دارند.

4-    در شرايط عادي حرارت و فشار، قابليت انفجار و تجزيه دارند و برخي نيز در اثر ضربه منفجر مي شوند.

مخاطرات بهداشتي مواد هنگام حريق:

0-    به هنگام حريق خطر خاصي ندارند.

1-    مخاطرات محدودي دارند و هنگام اطفاء حريق ترجيحا نياز به ماسك است.

2-    مخاطرات آنها محرز است و با ماسك تنفسي مي توان به محيط آتش آنها رفت.

3-    موادي كه براي سلامت بسيار خطرناك هستند و ورود با احتياط و لباس حفاظتي و ماسك امكان پذير است.

4-    به شدت مخاطره آميز بوده و مرگ آور هستند حتي مخاطره پوستي نيز ايجاد مي كنند.

خطرات ويژه مواد

عموما مخاطره يا محدوديتهاي خاموش كردن با آب با علامتW يا مواد راديو اكتيو با علامت ستاره علامت گذاري مي شود.

4- منابع توليد گاز هيدروژن سولفوره

1-    فرآيند عمليات حفاري، احداث تونل، معادن زغال سنگ، مردابها

2-    عمليات حفاري در لايه‌هاي مختلف زمين جهت كشف نفت و گاز

3-    تغييرات مواد آلي توسط باكتريهاي موجود در فاضلاب و مجاري آب

4-    بعنوان ماده جانبي در برخي از فعاليت‌هاي صنعتي

5-    همراه گاز‌های در فعالیت آتش فشاني

5- اثرات گاز H₂S بر سلامتي انسان

-   تماس حاد

در مسموميت حاد، مقدار ماده شيميايي وارد شده به بدن زياد بوده و علائم در عرض چند دقيقه تا چهار ساعت ايجاد مي‌شود و در صورت اقدام نکردن جهت درمان، در عرض چند ساعت تا چند روز به مرگ منتهي خواهد شد. ميزان خطرات ناشي از مسموميت حاد به سولفيد هيدروژن، به غلظت اين گاز بستگي دارد. زماني كه فرد گاز سولفيدهيدرژن را در غلظتهاي پايين استنشاق مي‌كند، اين گاز از طريق ريه وارد جريان خون وي می گردد. مكانيسم تدافعي بدن براي حفاظت، شروع به تجزيه و اكسيد كردن گاز سولفيدهيدروژن كرده و آن را به تركيب بي ضرري تبديل مي‌كند.

در صورتي كه فرد غلظت زيادي از اين گاز را استنشاق كند و يا به مدت طولاني در اين محيط قرار گيرد، H₂S مانند سيانيد به سيتوكروم اكسيداز موجود در ميتوكندري‌ها وصل شده و مانع فعاليت آن مي‌شود و از اين طريق از متابوليسم سلولي اكسيژن جلوگيري مي‌كند. در نتيجه مركز اصلي تنفس در مغز فلج شده و تنفس متوقف مي‌گردد ( فرد دچار خفگي مي‌شود )، درست مثل اين كه كسي گلوي او را با دست گرفته و فشار داده باشد. يك كارگر ممكن است در عرض چند دقيقه در اثرا غلظت زياد گاز سولفيدهيدروژن بيهوش گردد و شانس نجاتش كم باشد.

علاوه بر اثرات خفقان آوری كه به صورت تاكي كاردي، افزايش تعداد تنفس و در نهايت دپرسيون تنفسي است، افرادي كه پس از تماس اوليه زنده بمانند، ممكن است به ادم ريوي تأخيري كه ناشي ار اثرات تحريكي مستقيم H2S  بر ريه‌ها است، دچار ‌شوند.

مسموميت حاد با گاز سولفيد هيدروژن ممكن است بدون هيچ‌گونه هشداري اتفاق بيفتد زيرا حس بويايي در اثر اين گاز سريعاً از كار مي‌افتد و ظرف مدت چند ثانيه باعث مرگ مي‌گردد.

 هر چند در مسموميت حادتر، مرگ آوري بيشتر است، اما در صورتي كه عمليات نجات به موقع و سريع انجام شود احتمال زنده ماندن فرد وجود دارد.

-   تماس مزمن

در مسموميت مزمن با گاز H₂S ، ماده سمي به مقدار كم و جزئي در دفعات متعدد و در زمان طولاني وارد بدن شده و علائم ممكن است پس از سالها بروز يابند. گاز سولفيد هيدروژن اثرات مزمن و تحت حاد گسترده‌اي دارد. در غلظت‌هاي خيلي پايين، اين گاز باعث سر درد، خواب آلودگي، بي حالي، حالت تهوع، استفراغ، تحريك چشم‌ها و سيستم تنفسي ( ريه‌ها و مسير ورود هوا از دهان، بيني و راه‌هاي هوايي ) مي‌گردد.

چشم‌ها در اثر تماس با اين گاز قرمز، ملتهب و دردناك گرديده و به نور حساس مي‌شوند. اثرات مزمن اين گاز بر روي سيستم تنفسي شامل سرفه، درد در بيني و گلو و درد هنگام تنفس مي‌باشد.

در صورتيكه تماس با اين گاز ادامه پيدا كند، كارگر ممكن است دچار مسموميت مزمن گردد. در اين حالت علاوه بر تحريك چشم‌ها و ريه‌ها، ممكن است كاهش ضربان قلب، خستگي، بي‌خوابي، مشكلات گوارشي و عرق سرد هم در اثر مواجهه با گاز به وجود آید. طبق تحقيقي كه در كاليفرنيا بر روي كارگراني كه در تماس با سولفيدهيدروژن بودند انجام شده، مشخص گرديد كه كارگران مذكور از سردرد، حالت تهوع، استفراغ، افسردگي، تغيیر شخصيت، خون‌ريزي از بيني و مشكلات تنفسي رنج مي‌برند. در نتيجه مقايسه گروه در معرض خطر با گروه شاهد مشخص شد كه مواد غير طبيعي مثل عدم تشخيص رنگ‌ها، عدم هماهنگي بين چشم‌ها و دست، عدم تعادل و مشكلات عصبي بر روي گروه در معرض خطر ديده شده است. طبق تحقيقات آزمايشگاهي گاز سولفيد هيدروژن در غلظت‌هاي پايين باعث ايجاد ناقص‌الخلقي در هوش مي گردد.

-   شواهد باليني:

گاز H₂S

:: موضوعات مرتبط: مطالب آموزشی , ,
:: بازدید از این مطلب : 680